Instytucja zachowku została uregulowana w art. 991 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny i następne. Zachowek stanowi rekompensatę pieniężną dla spadkobiercy, który nie został powołany do dziedziczenia w testamencie sporządzonym przez spadkodawcę. Zachowek należy się również w przypadku, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu, ale za swojego życia rozporządził swoim majątkiem w taki sposób, iż spadek przez niego pozostawiony jest pusty bądź niewielki.
Komu przysługuje zachowek?
Jak stanowi art. 991 KC uprawnionym do zachowku jest:
- małżonek spadkodawcy,
- zstępni spadkodawcy (dzieci, bądź ewentualnie wnuki czy prawnuki),
- rodzice spadkodawcy, gdy nie miał on zstępnych.
Powyższa lista jest katalogiem zamkniętym i nie ma możliwości jego rozszerzenia. Tym samym, zachowek nie będzie należał się rodzeństwu spadkodawcy, dzieciom tego rodzeństwa, teściowej czy zięciowi.
Kto nie dostanie zachowku?
a) Wydziedziczony.
Zachowek nie należy się spadkobiercom, którzy zostali przez spadkodawcę wydziedziczeni w testamencie. Taka osoba jest traktowana tak jakby nie dożyła otwarcia spadku po spadkodawcy. Oczywiście, taki skutek nie nastąpi, gdyby wydziedziczony skutecznie podważył wydziedziczenie dokonanie przez spadkodawcę. Nie jest to jednak takie łatwe do wykazania.
Co ważne, wydziedziczenie spadkobiercy nie rozciąga się na jego zstępnych, a ponadto jeśli tacy zstępni są małoletni, to ich wydziedziczenie w ogóle nie wchodzi w grę. Wynika to z tego, że nie można wydziedziczyć osoby małoletniej.
Jest to ryzyko, bowiem może zdarzyć się tak, iż spadkodawca dokona skutecznego wydziedziczenia spadkobiercy, ale ten spadkobierca będzie miał małoletniego zstępnego, który automatycznie będzie uprawniony do otrzymania zachowku i to w wysokości większej, niż otrzymałby sam wydziedziczony.
O tym, czym jest wydziedziczenie przeczytasz w innym wpisie.
b) Odrzucający spadek.
Zachowku nie otrzyma także osoba, która skutecznie odrzuci spadek po śmierci spadkodawcy. Odrzucenie spadku powinno nastąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku. Zazwyczaj będzie to dzień śmierci spadkodawcy. Taki spadkobierca, który odrzucił spadek po spadkodawcy, jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.
Należy pamiętać, że w takim wypadku prawo do zachowku przejdzie na zstępnych spadkobiercy, który spadek odrzucił.
c) Uznany za niegodnego dziedziczenia.
Zachowku nie otrzyma również osoba, która orzeczeniem sądu cywilnego została uznana za niegodną dziedziczenia po spadkodawcy. Taką osobę, podobnie jak przy wydziedziczeniu i odrzuceniu spadku traktuje się tak, jakby nie dożyła ona otwarcia spadku.
Więcej o niegodności dziedziczenia przeczytasz w innym wpisie na blogu.
d) Zrzekający się dziedziczenia.
Również potencjalny spadkobierca, który podpisał ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia w przyszłości, nie będzie miał prawa do zachowku. Taka umowa musi mieć formę aktu notarialnego. Co istotne, zrzeczenie się dziedziczenia rozciąga się również na zstępnych przyszłego spadkobiercy, którzy również zostaną pozbawieni zachowku.
e) Osoba, która otrzymała od spadkodawcy przysporzenie majątkowe wyczerpujące roszczenie o zachowek.
Roszczenie o zapłatę zachowku może być też bezprzedmiotowe, jeśli okaże się, iż spadkobierca otrzymał za życia spadkodawcy przysporzenie majątkowe. Tak samo będzie, jeśli spadkobierca otrzymał jakiś majątek w spadku, jeśli wyczerpuje on jego roszczenie o zachowek.
Zachowek a umowa dożywocia
Jeśli spadkodawca za swojego życia przeniósł swój majątek na inną osobę w formie umowy dożywocia, to przedmiot tej umowy nie może być zaliczany na należy zachowek. Jest to jeden ze sposobów postępowania mający na celu uniemożliwienie dochodzenia zachowku po śmierci spadkodawcy.
Obliczając należny zachowek brane są pod uwagę dokonane przez spadkodawcę darowizny oraz zapisy windykacyjne. Darowizna, jest umową nieodpłatną, w przeciwieństwie do umowy dożywocia. Umowa dożywocia jest umową wzajemną i odpłatną, dlatego też nie może być brana pod uwagę przy obliczaniu należnego zachowku. Byłoby to sprzeczne z przepisami kodeksu cywilnego.
Co istotne, umowa dożywocia nie jest tym samym co umowa darowizny, w której zastrzeżono na rzecz spadkodawcy dożywotnią służebność mieszkania. Taka umowa darowizny, będzie zaliczana na poczet należnego zachowku.
Przedawnienie roszczenia o zachowek
Zachowek nie będzie należał się również wtedy, gdy powództwo o jego zapłatę zostanie wytoczone po upływie 5 lat od dnia otwarcia spadku lub ogłoszenia testamentu, zgodnie z art. 1007 Kodeksu Cywilnego.
W takim wypadku, gdy zobowiązany do zapłaty zachowku podniesie zarzut przedawnienia roszczenie, to powództwo zostanie oddalone w całości.
Przedawnienie darowizn uczynionych za życia spadkodawcy
Może też zdarzyć się tak, iż darowizna, która została uczyniona przez spadkodawcę za jego życia, ulegnie przedawnieniu. Wówczas takiej darowizny nie zalicza się na poczet należnego zachowku. Jak stanowi, art. 994 Kodeksu Cywilnego, będzie to miało miejsce wówczas, gdy darowizna będzie datowana na więcej niż 10 lat, licząc od dnia otwarcia spadku po spadkodawcy. Należy pamiętać, iż przedawnienie darowizn dotyczy osób obdarowanych niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku. Jeśli darowizna została uczyniona na osobę będącą spadkobiercą lub uprawnionym do zachowku (małżonek, zstępni, rodzice) to dolicza się ją bezterminowo.
Jak widzisz na prawo do dochodzenia roszczenia o zachowek, może mieć wpływ wiele różnych czynników. Dlatego też warto przed podjęciem decyzji o jego dochodzeniu skonsultować swoją sprawę z Radcą Prawnym Zakopane i ewentualnie powierzyć mu sprawę do poprowadzenia.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej z zakresu prawa rodzinnego, to skontaktuj się poprzez formularz kontaktowy lub pod numerem telefonu: 730-824-320.
