Czym jest wydziedziczenie?
Wydziedziczenie jest to pozbawienie naszych spadkobierców prawa do posiadania części majątku po naszej śmieci.
Przyczyny warunkujące wydziedziczenie
Bardzo istotną kwestią w zakresie wydziedziczenia jest to, iż nie może być to działanie dowolne. Nie można nikogo wydziedziczyć bez powodu. Jakie są przesłanki wydziedziczenia? Zgodnie z przywołanym wyżej art. 1008 Kodeksu Cywilnego, spadkodawca może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, gdy:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych;
Wyliczenie w art. 1008 Kodeksu Cywilnego powodów, z uwagi na które testator może dokonać wydziedziczenia, tworzy katalog zamknięty. Brak jest możliwości dokonania wydziedziczenia z innej przyczyny, niż podana w tym przepisie (tak też w wyr. SA w Poznaniu z 29.12.2014 r., I ACa 572/14, Legalis).
Ponadto dla Sądu istotne będzie podanie konkretnych przykładów zachowania spadkobiercy, które wpłynęły na pozbawienie go prawa do zachowku. Wynika to z art. 1009 Kodeksu Cywilnego, który stanowi, iż przyczyna wydziedziczenia powinna zostać wskazana w testamencie.
Wydziedziczenia można dokonać w testamencie notarialnym, własnoręcznym czy ustnym. Jednak, osobiście rekomenduję, by wydziedziczenie było zawarte w testamencie notarialnym, z uwagi na fakt, iż taki testament jest najcięższy do podważenia. O testamencie notarialnym, własnoręcznym i ustnym przeczytacie Państwo w innych wpisach.
Uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy sprzecznie z zasadami współżycia społecznego – wydziedziczenie
Ustawodawca jako pierwszy powód uzasadniający wydziedziczenie wymienia uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, które to jeszcze musi się odbywać wbrew woli spadkodawcy.
Jako przykłady zachowań sprzecznych z zasadami współżycia społecznego, jakie mogą tu wchodzić w grę, wskazuje się np.: prowadzenie nagannego stylu życia, czerpanie korzyści z działalności przestępczej, alkoholizm, narkomanię, zaniedbywanie swojej rodziny i przerzucanie na spadkodawcę ciężaru jej utrzymania (E. Skowrońska-Bocian, Komentarz, 2011, s. 231; B. Kordasiewicz, w: SPP, t. 10, 2015, s. 1058;).
Ponadto dane uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego przez osobę uprawnioną do zachowku musi odbywać się jednocześnie wbrew woli spadkodawcy. Brak bowiem podstaw do wydziedziczenia, jeśli akceptował on takie postępowanie uprawnionego.
Popełnienie przestępstwa wobec testatora bądź osoby dla niego najbliższej – wydziedziczenie
Zgodnie z pkt. 2 art. 1008 Kodeksu Cywilnego, wydziedziczenie będzie możliwe, gdy uprawniony do zachowku umyślnie dopuści się określonego w nim czynu. Nie jest konieczne, by został on za niego skazany wyrokiem sądu karnego.
Uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – wydziedziczenie
Ostatnią podstawą do wydziedziczenia jest uporczywe niedopełnianie przez uprawnionego do zachowku obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy. Zakres działań i zaniechań traktowanych na gruncie tego przepisu jako niedopełnianie obowiązków rodzinnych jest rozumiany szeroko. Kwalifikuje się tu nie tylko uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, lecz także od pomocy, troski, opieki potrzebnej ze względu na wiek, stan zdrowia czy inną trudną sytuację życiową (B. Kordasiewicz, w: SPP, t. 10, 2015, s. 1060; M. Pazdan, w: K. Pietrzykowski, Komentarz KC, t. 2, 2021, art. 1008, Nb 14).
W orzecznictwie uznano, że wypełnia przesłankę z art. 1008 pkt 3 KC „takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu więc również o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami.
Z uwagi na postawiony wymóg uporczywości trzeba przyjąć, że nie jest zasadne wydziedziczenie w razie pojedynczych czy krótkotrwałych zachowań. Nie jest ono zasadne również w razie niewypełniania obowiązków rodzinnych z przyczyn niezależnych od danej osoby (np. ze względu na to, że sama jest ciężko chora).
Przebaczenie spadkodawcy wobec spadkobiercy – bezskuteczność wydziedziczenia
Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeśli mu przebaczył. Przebaczenie stanowi akt woli spadkodawcy o charakterze uczuciowym. Jak stanowi art. 1010 Kodeku Cywilnego „Jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy po wydziedziczeniu go w testamencie, wydziedziczenie to staje się bezskuteczne.„
Zachowek dla zstępnych wydziedziczonego
Należy pamiętać, iż wydziedziczenie dotyczy wyłącznie wydziedziczonego! W przypadku, gdy spadkodawca nie dokonał wydziedziczenia zstępnych wydziedziczonego, to ci zstępni będą powołani do dziedziczenia w miejsce wydziedziczonego. Co istotne, będą one uprawnione do zachowku.
Jeśli spadkodawca chciałby wydziedziczyć również zstępnych wydziedziczonego, to muszą zaistnieć ważne powody. Co jednak istotne, jeśli zstępni wydziedziczonego są małoletni, wówczas ich wydziedziczenie praktycznie nie wchodzi w grę. W orzecznictwie przyjmuje się, iż wydziedziczenie małoletniego zstępnego nie jest możliwe.
