Zgodnie z art. 951 Kodeksu cywilnego, testament ustny można sporządzić tylko w sytuacji zagrożenia życia spadkodawcy tj. obawa rychłej śmierci. Jest to możliwe także, jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Co ważne, wiek testatora, choćby zaawansowany, nie jest uważany za uzasadniający obawę rychłej śmierci w rozumieniu art. 952 § 1 KC (tak, z szerszym uzasadnieniem tego poglądu, J. Kuźmicka-Sulikowska, Okoliczności, s. 116–117; takie stanowisko zajęto też w post. SN z 16.5.2018 r, I CSK 17/18, Legalis).
Testament ustny powinien zostać złożony przed trzema świadkami. Ich jednoczesna obecność podczas składania oświadczenia ostatniej woli przez spadkodawcę jest obligatoryjna. Testament ustny musi być zgodny z wolą spadkodawcy i nie może być wymuszony.
Kto nie może być świadkiem – testament ustny?
Zgodnie z art. 957 Kodeksu Cywilnego, świadkiem testamentu ustnego nie może być:
- kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
- niewidomy, głuchy lub niemy;
- kto nie może czytać i pisać;
- kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
- skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Co istotne, zasadniczo świadkiem testamentu ustnego nie może być:
- osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść.
- małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia.
- osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych powyżej, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie. Dotyczy to również przysporzenia na rzecz jej małżonka, krewnych i powinowatych pierwszego i drugiego stopnia i osobie przysposobionej. Gdy z treści testamentu wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.
Stwierdzenie istnienia testamentu ustnego
Jak stanowi art. 952 par. 2 i 3 Kodeksu Cywilnego, treść testamentu ustnego można stwierdzić w ten sposób, że:
- świadek albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia,
- wskaże miejsce i datę oświadczenia oraz miejsce i datę sporządzenia pisma,
- pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.
Gdy, brak stwierdzenia treści testamentu ustnego w powyższy sposób, można ją w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Gdy przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach 2 świadków.
Bardzo istotnym jest to, iż testament ustny traci ważność po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym ustała przeszkoda uniemożliwiająca sporządzenie testamentu pisemnego. Wobec tego, jeżeli ktoś sporządził testament ustny, to osobiście rekomenduję przekształcenie go w formę pisemną – testament własnoręczny, a najlepiej notarialny. A dlaczego najlepszą formą jest testament notarialny? Bowiem pozwala on uniknąć wielu problemów prawnych np. ciężko jest taki testament podważyć.
Więcej o testamencie własnoręcznym oraz testamencie notarialnym przeczytacie Państwo w innych wpisach:
https://radcaprawnyzakopane.pl/?p=1430 oraz https://radcaprawnyzakopane.pl/?p=1421
Zalety i wady – testament ustny
Testament ustny ma kilka zalet, takich jak:
- szybkość i łatwość sporządzenia w sytuacji zagrożenia życia,
- możliwość wyrażenia swojej woli bez konieczności posiadania dokumentów, długopisu, pieczątki czy notariusza,
- możliwość zmiany lub odwołania testamentu ustnego w dowolnym momencie, jeśli spadkodawca nie potwierdził go w formie pisemnej.
Testament ustny ma jednak również wiele wad, m.in.:
- ograniczona forma i treść testamentu,
- ryzyko utraty ważności testamentu z powodu śmierci, utraty zdolności lub zaniedbania świadków,
- ryzyko sporów i niejasności co do treści i zgodności testamentu z wolą spadkodawcy,
- ryzyko zaskarżenia testamentu przez spadkobierców ustawowych lub testamentowych,
O czym warto pamiętać przy sporządzaniu testamentu ustnego?
Forma pisemna testamentu ustnego powinna zawierać szereg niezbędnych informacji – brak jakiejkolwiek z nich może grozić unieważnieniem lub podważeniem testamentu przez osoby trzecie. Dokument powinien zawierać datę i miejsce wydania oświadczenia, a także datę i miejsce jego sporządzenia.
Nieprawidłowo sporządzony testament może prowadzić do licznych komplikacji prawnych. Nieprawidłowe sporządzenie testamentu może prowadzić do jego unieważnienia.
Nowelizacja przepisów dot. testamentów ustnych
W kontekście analizowanej problematyki testamentu ustnego warto mieć na uwadze, że aktualnie pojawił się rządowy projekt zmiany przepisów dotyczących tej formy testamentu – projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (RCL, druk Nr UD448). Zakłada on radykalne ograniczenie przypadków, w których mógłby zostać sporządzony testament ustny.
W myśl tego projektu (art. 1 pkt 1) taki testament będzie mógł być sporządzany tylko wówczas, gdy:
- w wyniku szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione.
Sporządzenie testamentu ustnego nadal polegałoby na tym, że spadkodawca oświadczy ostatnią wolę ustnie przy obecności co najmniej 3 świadków. Utrzymane zostałyby, tak samo jak przewidywane obecnie, dwa sposoby stwierdzania treści tego testamentu (tj. przez sporządzenie pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego albo w drodze zgodnych zeznań świadków złożonych przed sądem).
Co przewiduje projekt nowelizacji?
Projekt nowelizacji KC przewiduje, że: „treść testamentu ustnego powinna być stwierdzona niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia, w ten sposób, że jeden ze świadków spisze oświadczenie spadkodawcy wraz z podaniem miejsca i daty jego złożenia, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności, o których mowa w § 1, a pismo podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie” (przy czym w powoływanym tu § 1 zastrzeżona została sytuacja, w której w ogóle dopuszczalne byłoby sporządzanie testamentu ustnego, podana już powyżej).
Z kolei według dalszego rozwiązania zawartego w tym projekcie: jeżeli treść testamentu ustnego nie zostanie stwierdzona w opisany powyżej sposób, a więc w drodze sporządzenia pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego przed otwarciem spadku, można będzie ją było stwierdzić w ciągu 3 miesięcy od otwarcia spadku, przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Przy tym do zachowania powyższego terminu wystarczałoby złożenie, przed jego upływem, wniosku o przesłuchanie świadków, wraz z danymi świadków, umożliwiającymi ich wezwanie. Jeżeli przesłuchanie jednego lub większej liczby świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej z zakresu prawa spadkowego, to zapraszam do kontaktu poprzez formularz kontaktowy lub pod numerem telefonu: 730-824-320.
