Dziedziczenie ustawowe jest najpowszechniejszą metodą przydzielenia spadku po zmarłej osobie. Z reguły to właśnie ten sposób najczęściej wskazuje, komu przypadają poszczególne dobra pozostawione przez daną osobę po jej śmierci.

W jakich sytuacjach dziedziczenie ustawowe ma zastosowanie? Jaka jest kolejność dziedziczenia? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdą Państwo w poniższym wpisie.

Kiedy dochodzi do dziedziczenia ustawowego?

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu albo testament jest nieważny. Ma ono również miejsce gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. Kwestia dziedziczenia ustawowego jest uregulowana w Kodeksie Cywilnym. Zgodnie z obowiązującym prawem dziedziczyć z ustawy można całość spadku, bądź jego część, gdy pozostała część jest przedmiotem dziedziczenia testamentowego.

Kto jest powołany do dziedziczenia ustawowego?

Zgodnie z art. 931-935 Kodeksu Cywilnego, wyróżniamy 6 grup spadkobierców ustawowych:

• małżonek i dzieci spadkodawcy (jeżeli dziecko zmarło przed otwarciem spadku, wówczas jego miejsce w kolejce dziedziczenia zajmują jego zstępni);
• małżonek i rodzice spadkodawcy (jeżeli zmarły nie pozostawał w związku małżeńskim i nie miał zstępnych, wówczas rodzice są jedynymi spadkobiercami.
• małżonek oraz rodzeństwo spadkodawcy i zstępni tego rodzeństwa (jak wyżej – możliwe jest dziedziczenie wyłącznie przez samo rodzeństwo i jego zstępnych);
• dziadkowie spadkodawcy;
• pasierbowie (jedynie w przypadku, gdy w momencie otwarcia spadku ich rodzice nie żyją);
• gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa (jeśli niemożliwe jest ustalenie prawidłowej lokalizacji).

Zasada nabycia uprawnień do dziedziczenia osób z kolejnych grup jest raczej prosta – nabycie praw do ustawowego przyjęcia spadku następuje tylko wtedy, gdy nie ma osób należących do grupy poprzedniej.

Dziedziczenie ustawowe małżonka spadkodawcy

Jeśli małżonek spadkodawcy uprawniony jest do dziedziczenia razem z dziećmi, wówczas spadek dzielony jest na każdego w równych częściach. Należy jednak pamiętać, iż przy czym należy pamiętać, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości.

Jeśli do dziedziczenia uprawnione są w danym przypadku osoby z grupy drugiej lub trzeciej, wówczas małżonkowi należy się połowa spadku. Reszta dzielona jest po równo na pozostałych spadkobierców. Jeżeli natomiast ci ostatni nie występują, wówczas spadek w całości należy się małżonkowi.

Co jednak ważne, orzeczenie rozwodu lub separacji, ma skutek taki, iż były małżonek zostaje wyłączony od dziedziczenia ustawowego. Natomiast, jeśli pomiędzy małżonkami obowiązuje rozdzielność majątkowa małżeńska, to nie wpływa to na proces dziedziczenia. W takim wypadku, śmierć jednego z małżonków sprawia, iż współmałżonek posiada wszelkie prawa do otrzymania spadku.

Dziedziczenie ustawowe zstępnych. Czy przysposobiony jest uprawniony do dziedziczenia?

Dzieci spadkodawcy dochodzą do dziedziczenia w pierwszej kolejności wraz z małżonkiem zmarłego. Jeśli takowego nie ma, wówczas potomkowie spadkodawcy są jedynymi uprawnionymi do otrzymania pozostawionych dobór. Spadek dzieli się wówczas na równe części.

Co istotne – dla dziedziczenia ustawowego nie na znaczenia, czy dzieci pochodzą z małżeństwa czy związku nieformalnego. Jeśli spadkodawca miał kilkoro dzieci, ale któreś nie dożyło otwarcia spadku, to uprawnieni do otrzymania spadku zostają dzieci tejże osoby, czyli wnuki spadkodawcy.

Jak stanowi art. 936 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny osoby przysposobione w pełni traktowane są jako pełnoprawne dzieci spadkodawcy i dziedziczą w ten sam sposób, co biologiczni potomkowie. Natomiast przy przysposobieniu niepełnym, zgodnie z art. 937 Kodeksu Cywilnego, występują następujące zasady:

• przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi. Zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy;
• przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych;
• rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający.

Dziedziczenie ustawowe dalszych spadkobierców

Jeśli do dziedziczenia uprawnieni są rodzice zmarłego wraz z jego małżonkiem, to przysługuje każdemu z nich ¼ całości pozostawionego spadku. Jeżeli natomiast małżonek zmarłego nie doczekał otwarcia spadku, wówczas pozostawione dobra są dzielone na równe części między rodziców zmarłego.

Rodzeństwo spadkodawcy dziedziczy w częściach równych udział spadkowy, który by przypadał jednemu z rodziców spadkodawcy. Ma to miejsce w sytuacji, gdy rodzic nie dożył otwarcia spadku. Również w częściach równych dziedziczą uprawnieni do otrzymania spadku dziadkowie zmarłego.

Co ciekawe, dziedziczyć mogą również pasierbowie zmarłego. Otrzymują oni spadek w równych częściach, jeśli spadkodawca nie pozostawił małżonka, czy innego krewnego, który mógłby dziedziczyć. Ma to miejsce wtedy, gdy ich rodzice w chwili otwarcia spadku nie żyją. Jest to sytuacja, gdy pasierb pomimo, iż nie jest krewnym po spadkodawcy, to uprawniony jest do dziedziczenia z ustawy.

Jeśli do dziedziczenia nie są uprawnione żadne osoby ze wszystkich wyszczególnionych grup, wówczas spadek przypada gminie lub Skarbowi Państwa.

Czy po śmierci spadkodawcy trzeba przeprowadzić postępowanie spadkowe?

W polskim prawie nie ma obowiązku, by spadkobiercy przeprowadzali postępowanie spadkowe. Zależy to wyłącznie od ich woli. Aczkolwiek przeprowadzenie postępowania spadkowego jest konieczne, jeśli spadkobiercy chcą formalnie rozporządzać spadkiem czy dokonać jego podziału.

O tym jak nabyć spadek w sposób formalny przeczytacie Państwo w innym wpisie: Stwierdzenie nabycia spadku. Jak formalnie nabyć spadek? – Martyna Wawrzyńska (radcaprawnyzakopane.pl)

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej z zakresu prawa spadkowego, to zapraszam do kontaktu poprzez formularz kontaktowy lub pod numerem telefonu: 730-824-320.